2024-жылдын 27-августунда Кыргыз Республикасынын Министрлер Кабинети (мындан ары – Министрлер Кабинети) 2024-жылдын 27-августунда чет элдик өкүлдүн функциясын аткарган коммерциялык эмес уюмдардын реестрин киргизүү тартиби жана «Коммерциялык эмес уюмдар жөнүндө» жөнүндө (мындан ары – БӨУ жөнүндө мыйзам) Кыргыз Республикасынын мыйзамына ылайык алардын ишмердүүлүгүнө текшерүү жүргүзүү Жобосун (мындан ары - жобо) бекиткен №518 Токтомун чыгарган (мындан ары – Токтом).

Жобо коммерциялык эмес уюмдарды (БӨУ) БӨУ-чет элдик өкүлдөр (БӨУ-ЖИ) реестрине киргизүү процедурасын, финансылык аудиттерди милдеттүү түрдө өткөрүүнү жана БӨУ-ЖИ мамлекеттик текшерүү тартибин жана башка талаптарды бекитет.

Уюмдун эксперттери Жобону карап чыгып, Министрлер Кабинети тарабынан аны чыгарууда төмөндөгү нормативдик-укуктук актылар сакталбагандыгы жана бузулгандыгы жөнүндө тыянакка келишти.

1)     Кыргыз Республикасынын Конституциясы;

2)     ЕККУ ДИЖАУБнун биригүүлөр эркиндиги боюнча жетектөөчү принциптери;

3)      «Кыргыз Республикасынын нормативдик укуктук актылар жөнүндө» мыйзамы;

4)      «Коммерциялык эмес уюмдар» жөнүндө мыйзамы.

Буга байланыштуу 2024-жылдын 26-сентябрында «Бир Дүйнө - Кыргызстан» КБ Бишкек ш. Административдик сотуна жогоруда көрсөтүлгөн Токтомду жараксыз деп табуу жөнүндө административдик доо келтирген.

Административдик доо келтирүүгө төмөнкү бузуулар негизги жүйө болгон:

Биринчиси, Министрлер Кабинетинин Токтому менен бекитилген Жобо аркылуу БӨУ жөнүндө Мыйзамдын чегинен чыккан жаңы укук нормалар (укуктук нормалар) бекитилген. Атап айтканда: 1) Жобонун 8-пунктунда БӨУ жөнүндө мыйзамда каралбаган маалыматты берүү жөнүндө талап каралган; 2) Жобонун 31-пунктунун 2-абзацы БӨУ-ЖИ Юстиция министрлигине жумушчуларды кабыл алуу же бошотуу жөнүндө 7 календарлык күн аралыгында маалымдоону тапшырат.

Экинчиси, «Кыргыз Республикасынын нормативдик укуктук актылар жөнүндө» мыйзамынын 22-беренесинин, ЕККУ ДИЖАУБнун биригүүлөр эркиндиги боюнча 106 жетектөөчү принциптеринин, 32 пунктунун бузулушу – Министрлер Кабинети (http://www.koomtalkuu.gov.kg) Бирдиктүү порталында коомдук талкууга долбоорду жарыялаган эмес.  Ошону менен катар БӨУ өкүлдөрү жана жарандык коомчулук менен эч кандай талкуулар, консультациялар өткөрүлгөн эмес. Бул нормаларды түзүүчү процессти бузуу болуп саналат.

Үчүнчүдөн, Токтом менен бекитилген Жобо БӨУ-ЖИ текшерүү боюнча мамлекеттик ыйгарым өкүлчүлүктүү органдардын тизмесин кеңейткен. БӨУ жөнүндө мыйзам (17-1-беренелер) БӨУ «ишмердүүлүгүнө текшерүү жүргүзүүгө» укук жападан жалгыз ыйгарым укуктуу мамлекеттик органга (аталган жагдайда – Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигине) жүктөйт. Анткени менен, Министрлер Кабинети БӨУ-ЖИни текшерүү үчүн ыйгарым укуктуу органдардын тизмесин кеңейткен. Жобонун 37-пунктуна ылайык, ошондой эле текшерүүнү: 1) салык органдары; 2) КР Маданият, маалымат, спорт жана жаштар саясаты министрлиги; 3) прокуратура органдары; 4) жана башка БӨУ ишмердүүлүгүнүн негизги түрлөрүнө ишмердүүлүк чөйрөсү жана компентенциясы тийиштүү болгон мамлекеттик органдар жүргүзө алышат.

Төртүнчү, Жобо (36-пункт) БӨУна мамлекеттик органдардын, жергиликтүү өзүн өзү башкаруу органдарынын же жалпыга маалымдоо каражаттарынын, ал тургай БӨУ жөнүндө мыйзамдын БӨУ тарабынан мүмкүн болгон бузулушу жөнүндө же БӨУ ишмердүүлүгүнүн уставдык максаттарына шайкеш келбегендиги жөнүндө оозеки билдирүүлөрдүн негизинде да текшерүү жүргүзүүгө уруксат берет. Ошону менен бирге негизсиз же өзүмбилемдик менен жасалган билдирүүлөрдөн БӨУну коргой турган так механизмдер жок. БӨУ-ЖИни түздөн түз текшерүү алдында келип түшкөн маалыматтын тактыгын алдын ала текшерүү каралган эмес, бул бийлик органдары тараптан, ошол эле кезде башка кызыкдар тараптардын кыянатчылыгына мүмкүнчүлүк түзүп берет.   

Бешинчи, Жобо ошондой эле, БӨУ-ЖИ текшерүү процессине тийиштүү так жана конкреттүү процедураларды камтыбайт. Биринчи кезекте, текшерүүлөрдүн узактыгы, мөөнөттөрү жана жыштыгына байланыштуу, ошондой эле, бийлик органдары БӨУнун саясий ишмердүүлүккө жана Жободо каралган башка маселелер боюнча тартылышына байкоо жүргүзүү жана баалоо ыкмалары жана критерийлери каралган эмес. Бул маанилүү нормалардын жана процедуралардын жоктугу укуктук аныкталбагандыкты пайда кылат жана БӨУ-ЖИ ишмердүүлүгүн объективдүү жана адилет баалоодо алардын укугуна коркунуч келтирет.

Алтынчы, ЕККУ ДИЖАУБнун биригүүлөр эркиндиги боюнча жетектөөчү принциптердин «…биригүүлөргө тийиштүү укуктук жоболор жакшы иштелип чыгышы керек. Алар ачык, так жана талашсыз болушу зарыл.Мындантышкары, мыйзамдын мазмуну бардык кызыкдар тараптардын колдоосуна ээ болушуна кепилдик берүү үчүн мындай жоболорду кабыл алуу процесси бардык кызыкдар тараптардын катышуусуна негизделген жана бардыгы үчүн ачык жана жеткиликтүү болушу керек» деп айтылган 22-пункту четке кагылган.  

28-октябрда саат 11:00дө Бишкек шаары, Ибраимов көчөсү, 64 дарегинде судья Ч.М.Досмамбетованын төрагалыгы алдында алдын ала угуу болуп өттү. Угууга: доогердин, жоопкердин (КР Министрлер Кабинетинин), үчүнчү тараптардын: (прокуратуранын) жана Омбудсмен (Акыйкатчы) Институтунун  өкүлдөрү келишти. Тилекке каршы, Омбудсмен (Акыйкатчы) өкүлү ишти кароого андан ары катышуудан баш тарткандыгы жөнүндө билдирди. Анткени менен, биздин пикирибиз боюнча, Кыргызстандагы адам укуктарын жана эркиндиктерин сактоого парламенттик көзөмөл жүргүзүү функциясы болуп саналган аталган институт жарандар тарабынан укуктарды жана ар бир укукту, биринчи кезекте, биригүүлөргө, мамлекеттеги жана коомдогу иштерди башкарууга катышууда жарандардын укуктарын эркин жүзөгө ашырууга жолтоо болгон нормативдик укуктук актыларга каршы чыгууга кызыкдар болушу керек. Андан ары ошондой эле, прокуратура органдары иш боюнча соттун отурумун тоготпостон, процесске катышышкан жок.    

2024-жылдын 20-ноябрында сот доогердин Европа Кеңешинин Венеция комиссиясынын (Демократия үчүн Укук аркылуу Европалык Комиссия) 2024-жылдын 14-октябрындагы Страсбург CDL - AD (2024) 033 Корутундусун иштин материалдарына тиркөө жөнүндө өтүнүчүн канааттандырган. Англис тилинен орус тилине которуу доогердин демилгеси менен дипломдуу кесипкөй котормочу тарабынан жүзөгө ашырылган.

Мурда 2024-жылдын 9-декабрында  болуп өткөн отурумга Министрлер Кабинетинин жана КР Юстиция министрлигинин өкүлдөрү себептерин түшүндүрбөстөн келишкен эмес, ошентсе да, андан мурда болуп өткөн отурумда МинКабдын өкүлү кезектеги процессти дайындоо жөнүндө кабарлоого кол койгон.

2025-жылдын 14-январында саат 14:00дө соттун кезектеги отуруму болуп, иш маңызынан каралды. Ошол эле күнү тараптардын пикирлерин угуп, иштин материалдарын карап чыккан соң, сот – "Бир Дүйнө - Кыргызстан" коомдук бирикмесинин административдик доосун канааттандыруудан баш тартуу жөнүндө чечим кабыл алды.

Азыркы учурда биздин уюм иш боюнча соттун жазуу жүзүндөгү жүйөлөштүрүлгөн чечимин күтүүдө. Антсе да, бул убакытка чейин өткөн процесстин жүрүшүндө аныкталган кийинки учурларды жана суроолорду алдын ала белгилеп кетүү маанилүү деп эсептейбиз:

1)     Жоопкердин өкүлү Жобого ылайык суралган маалымат тийиштүү органдарга (Юстиция министрлигине, салык жана статистика мекемелерине) берилип жаткандыгын жана тиешелүү түрдө, кезектеги маалыматтын берилиши дубликация жана БӨУга кош милдеттенме болуп саналарын тааныды;

2)     Юстиция министрлигинин өкүлү чогултулган маалыматтардын сакталышын камсыз кылуу үчүн («Персоналдык мүнөздөгү маалымат жөнүндө» мыйзамдын 21-беренесине ылайык) жетишерлик чаралар көрүлөбү – деген суроого түшүндүрмө бере алган жок;

3)     БӨУну текшерип баштоого ал тургай оозеки билдирүү дагы негиз болушу мүмкүн, анткени, Жободо арызды жазуу формасында берүү жөнүндө талап жок;

4)     Министрлер Кабинетинин өкүлүнүн айтымында – текшерүүлөрдүн саны (анын ичинде бир жолку) чектөөсүз болушу мүмкүн;

5)     БӨУ текшерүү үчүн чет тилиндеги документтерди суратууда кыргыз жана орус тилдерине которууга милдеттүүбү – деген суроо аныкталбаган боюнча калды.

"Бир Дүйнө - Кыргызстан" КБ Бишкек шаарынын Административдик сотунун жүйөлөштүрүлгөн жазуу жүзүндөгү чечимин алгандан кийин уюм мыйзамда көрсөтүлгөн мөөнөттөрдө Бишкек шаардык сотуна апелляциялык даттануу менен кайрылууга ниеттенет.

Бардык суроолор боюнча юристке 0770 341 720 номери же birduinokyrgyzstan@gmail.comemail дареги аркылуу кайрылсаңыздар болот.