Кыргызстан жетишкен ийгиликтерин сактап, өлүм жазасынан баш тартышы керек.

Биз Кыргыз Республикасынын Президентинин мыйзамдарына өлүм жазасын кайтарууну караган өзгөртүүлөрдү даярдоо жөнүндөгү буйругуна терең тынчсыздануу билдиребиз.

Жашы жете элек Айсулуунун зордукталып, өзгөчө мыкаачылык менен өлтүрүлүшү баарыбызды таң калтырды. Бул ишке байланыштуу коомдун кайгысын түшүнүп, тең бөлүшөбүз.  Балдарга жана аялдарга карата сексуалдык зомбулук кылмыштын эң оор жана травмалуу түрлөрүнүн бири болуп саналат. Бул кылмыштар курман болгондорго, алардын үй-бүлөлөрүнө жана бүтүндөй коомго орду толгус зыян келтирүүдө. Биз мамлекет башчысына коомчулуктун кайгысына жана тынчсыздануусуна жооп берүүгө даярдыгы үчүн, ошондой эле аялдарды жана балдарды коргоону күчөтүү боюнча жасап жаткан кадамдары үчүн ыраазычылык билдиребиз. Биз үчүн мамлекет бул көйгөйдүн тереңдигин түшүнүп, аны чечүүнүн жолдорун издөөгө даяр экенин билдиргени маанилүү.

Ошол эле учурда өлүм жазасын кайтаруу көйгөйдү чечүү жолу эмес экенине ынандык. Эмне үчүн өлүм жазасы чечим эмес? 

Кыргызстан алдыга маанилүү кадам таштады.     2007-жылы өлүм жазасынын жоюлушу адам укуктары жана жашоого болгон укуктун эң жогорку баалуулук катары таанылышы жаатындагы тарыхый жетишкендик болгон. Андан тышкары, Кыргызстан 2010-жылы Жарандык жана саясий укуктар боюнча эл аралык пакттын өлүм жазасын алып салууну караган Экинчи Факультативдик протоколуна кошулган. Бул жаза чарасына кайтып келүү артка кадам болуп, Конституцияга жана өлкөнүн эл аралык милдеттенмелерине карама-каршы келет.

ООН дун позициясы:

“Бириккен Улуттар Уюму бардык жагдайларда өлүм жазасын колдонууга каршы. Бүткүл дүйнөлүк деңгээлде өлүм жазасын алып салуу адамдын кадыр-баркын сактоо жана адам укуктарынын прогрессивдүү өнүгүшү үчүн маанилүү. Өлүм жазасын бүтүндөй алып салууга карата консенсус көбүрөөк өсүүдө.… Өлүм жазасы дагы эле аз сандагы өлкөлөрдө колдонулат, бул негизинен кылмыштуулуктун алдын алат деген уламыштан улам170ке жакын өлкө өлүм жазасын жокко чыгарды же мыйзамда же практикада колдонууга мораторий киргизди".

Өлүм жазасы кылмыштуулукту токтото албайт. Эл аралык тажрыйба жана изилдөөлөр жазанын катаалдыгы гана сексуалдык зомбулуктун деңгээлин төмөндөтпөй турганын тастыктайт. Маселе жазалардын жеңилдигинде эмес, тергөөнүн натыйжасыздыгында, сот адилеттигине жетүүдөгү тоскоолдуктар жана системалуу профилактиканын жоктугунда.  Сексуалдык зомбулуктун тамыры бийликти кыянаттык менен пайдалануу жана гендердик теңсиздик, аялдардын тең укуктуулугун жана бирдей укуктарын тааныбоо жана урматтоо, унчукпай коюу жана тыюу салуулар, ошондой эле аныктоонун жана жооп кайтаруунун натыйжалуу механизминин жоктугунан келип чыгат. Жазалар кылмыштын оордугуна пропорционалдуу болуп, жазасыз калууга жол бербөө керек болсо да, өлүм жазасын кайра киргизүү негизги түпкү көйгөйлөрдү чечпейт.

Эл аралык органдар башка чараларды сунушташат. БУУнун Адам укуктары боюнча комитети, БУУнун Кыйноого каршы комитети, БУУнун Аялдарга карата дискриминацияны жоюу боюнча комитети жана башка адам укуктары боюнча эл аралык механизмдер Кыргызстанды өзүнүн мыйзамдарын жакшыртууга, тергөөнүн сапатын жогорулатууга, ошондой эле жабырлануучулардын сот адилеттигине жана колдоолорго жетүүсүн камсыздоого бир нече жолу кайрылышкан.

Мындан тышкары, биз сексуалдык мүнөздөгү кылмыштар үчүн өлүм жазасын киргизүү адилеттүүлүктүн максаттарына шайкеш келбейт жана кылмышкерлердин жоопкерчилигин жогорулатууга алып келиши күмөн деп эсептейбиз. Тескерисинче, ал сот адилеттиги системаларын далилдөөнүн өтө катуу жана оор стандарттарын колдонууга мажбурлоо коркунучу жогору, айрыкча зордуктоо иштери боюнча.  Өлүм жазасы акыркы чара катары сот адилеттигин жокко чыгаруу коркунучун күчөтөт, ошондуктан соттор жана прокурорлор четке кагылгыс далилдерди талап кылууга жакын болушат - айыпталуучунун күнөөсүн мойнуна алуу же түздөн-түз буюм далилдери - сексуалдык мүнөздөгү зомбулук учурларында жабырлануучунун көрсөтмөлөрү көбүнчө жалгыз негизги далил болуп саналат.   Натыйжада мындай иштердин соттук териштирүүгө жетиши азыраак, бул жазасыздыктын деңгээлин жогорулатат.

Чындыгында эмне керек

Биз сексуалдык зомбулукка каршы натыйжалуу күрөшүү үчүн мамлекет төмөнкүлөргө милдеттүү экенине ишенебиз:

• Мыйзам чыгаруу жана укук коргоо органдарын реформалоо. Кылмыш-жаза кодексин жана Жазык-процесстик кодексти эл аралык стандарттарга ылайык келтирүү: зордуктоону аныктоонун негизги элементи катары макулдукту бекитүү, басмырлоочу жана эскирген жоболорду жоюу.
• Натыйжалуу аныктоо. Жабырлануучулар укук коргоо органдары менен байланышууга ыңгайлуу жана алар жардам жана коргоо ала тургандыгына ишене турган системаны түзүү.
• Натыйжалуу тергөө жана адилеттүүлүк. Тергөөчүлөрдү, прокурорлорду жана судьяларды даярдоону күчөтүү; атайын методикалык сунуштарды иштеп чыгуу; процесстердин бардык этаптарында жабырлануучулардын таламдарын эсепке алуу практикасын ишке ашыруу.

            Сот адилеттигине жетүү жана жабырлануучуларды коргоо. Юридикалык,             медициналык жана психологиялык жардам көрсөтүү;             жабырлануучулардын, анын ичинде майыптыгы бар аялдардын жана             кыздардын муктаждыктарын жекече баалоо механизмдерин түзүү.

            Зомбулуктун алдын алуу. Алдын алуу аракеттерин, анын ичинде билим             берүү, коомчулук менен байланышуу жана жаштар жана эркектер үчүн             программаларды күчөтүү.

Биздин чакырык

Биз мамлекеттин калкынын аялуу катмарын коргоону күчөтүү боюнча милдеттенмесин тең бөлүшөбүз жана бул маселеге көңүл бургандыгы үчүн Президентке ыраазычылык билдиребиз. Ошол эле учурда биз Кыргызстан жетишилген прогрессти сактап, өлүм жазасын калыбына келтирүүдөн баш тартууга тийиш деп ишенебиз.

Биз бийликти аялдардын жана балдардын коопсуздугун чындап камсыз кыла турган, эл аралык органдардын сунуштарын ишке ашыра турган жана элдин сот адилеттигине болгон ишенимин бекемдей турган реформаларга багыттоого чакырабыз.

Аялдардын жана балдардын укуктарын коргоо адамдын башка фундаменталдык укуктарына зыян келтире албайт. Кыргызстан үчүн өз жарандарын чындап коргоого жөндөмдүү адилеттүү жана гумандуу системаны куруу менен алдыга умтулууну улантуусу зарыл.

Биз мамлекеттик органдар менен кызматташууга жана зарыл реформаларды иштеп чыгууга, эл аралык сунуштарды ишке ашырууга, аялдарды жана балдарды сексуалдык зомбулуктан коргоо системасын өркүндөтүүгө көмөктөшүүгө даяр экенибизди билдиребиз.