“ЕККУ аймагында экстремизм менен күрөшүү шарттарында адам укуктарынын сакталышы” тегерек үстөлүнүн жыйынтыгы

Ноя 20.2021

«Бир Дүйнө - Кыргызстан»  укук коргоо кыймылы жана Кыргыз Республикасынын Акыйкатчы Институту Бишкек шаарында 2021-жылдын 16-17-ноябрь күндөрү Парк-Отелде саат 10:00дө “ЕККУ аймагында экстремизм менен күрөшүү шарттарында адам укуктарынын сакталышы” аталышында тегерек стол жыйынын өткөрдү.   

Аталган иш-чара Кыргыз Республикасынын Президенти С. Н. Жапаровдун БУУнун Башкы Ассамблеясынын  76-сессиясындагы катышуучуларга кайрылуусуна жана ал тарабынан айтылган Афганистандагы кырдаалга карата кооптоонуу жана Борбордук Азия үчүн башкы планга чыккан коопсуздук маселелери, Бишкекте эл аралык уюшкан кылмыштуулукка каршы аракеттенүү боюнча Борборду түзүү демилгеси менен шайкеш келет[1].

Иш-чаранын ачылышында “Бир Дүйнө Кыргызстан” УК директору  Толекан Исмаиловаадам укуктарынын баалуулуктарын, адамзаттык ар-намысты ЕККУ катышуучу мамлекеттери тарабынан илгерилетүүнүн маанилүүлүгүн, “ЕККУ алкагында терроризм менен күрөшүү жана адам укуктарын коргоо” колдонмосунда айтылган сунуштамаларды илгерилетүү зарылдыгын жана адам укуктары боюнча Жогорку Комиссар Сержиу Виейра ди Меллу 2002-жылы «Терроризмди жок кылуунун жана бөгөт коюунун мыкты жана жападан жалгыз стратегиясы - адам укуктарын урматтоодо, социалдык адилеттүүлүктү бекемдөөдө, демократияны жакшыртууда жана укуктардын үстөмдүгүн принцибин кубаттоодо камтылгандыгы” жөнүндө айткан сөзүн баса белгиледи[2].

КРнын Коопсуздук кеңешинин катчысынын биринчи орун басары Мелис Сатыбалдиев өз баяндамасында экстремизм жана терроризм менен күрөш аракеттерди иштеп чыгуу үчүн күч-аракеттерди жана консолидацияларды талап кыла тургандыгына жана укук коргоо органдары ратификацияланган эл аралык документтерде, Конституцияда жана улуттук мыйзамдарда бекитилген фундаменталдуу, туруктуу адам укуктары жөнүндө эстен чыгарбоо керектигине токтолуп өттү. Укук коргоо органдарынын кызматкерлери ыйгарым укуктарын жогорулаткан учурда мыйзамга ылайык жоопкерчилик тартышат. Мамлекеттик саясат адам укуктарын сактоого негизделип жүргүзүлөт, ошондой эле, Коопсуздук Кеңешинин катчылыгы ушул принциптерге таянып иш алып барат. Азыркы тапта КРнын Коопсуздук Кеңешинин Концепциясы кабыл алууга даярдалууда, анда адам укуктарын сактоону эске алуу менен экстремизм жана терроризмге каршы аракеттерди жүргүзүү маселелери камтылган.

Ошентип, эл аралык тегерек стол жарандык коомдун жана мамлекеттик органдардын өкүлдөрү үчүн экстремизм менен күрөшүү боюнча диалогдук аянтча болуп калды.  Кыргызстандын, Германиянын, Польшанын, Россиянын, Казакстандын, Өзбекстандын укук коргоочулары, эксперттер, адвокаттар Кыргыз Республикасынын Коопсуздук Кеңешинин, КРнын Жогорку Кеңешинин, КР ИИМнин, КР ЖАМКнын, КР ККУБнын, КР дин иштери боюнча мамлекеттик комиссиясынын өкүлдөрү менен биргеликте ЕККУга мүчө мамлекеттердин милдеттенмелерине жана башка адам укуктары жаатындагы Кыргызстандын эл аралык стандарттарга жана милдеттенмелерге ылайык Кыргыз Республикасында сөз эркиндиги укугун сактоо, мыйзам ченемдерин, эксперттик корутундуларды жакшыртуу боюнча жумушчу топтордо иштелип чыккан сунуштамаларды талкуулашты.   

Жыйынтыгында ЕККУнун адамзаттык ченемдеринин баалуулуктарын илгерилетүү үчүн Борбордук Азия регионундагы, анын ичинде Афганистандагы кырдаалды камтуу менен радикалдуу фундаментализмдин күчөшүнө байланышкан жаңы тобокелдиктерди жана карагашаларды көңүл борборуна алган резолюция кабыл алынды жана катышуучулар төмөнкүлөргө даяр экендиктерин билдиришти:

  • Күч колдонуучулук экстремизмге жана терроризмге каршы аракет кылуу жана алдын алуу жаатында улуттук мыйзамдарды жакшыртуу үчүн тиешелүү көмөк көрсөтүүгө;
  • Эл аралык эксперттик коомчулуктун алкагында, ага тете бийлик органдарынын өкүлдөрү менен кызматташтыкка жана диалогго ачык болууга; 
  • Бардык кызыкдар тараптарды, жарандык коомчулукту жана мамлекеттик бийлик органдарын камтуу менен бул документти колдоого жана региондо укук үстөмдүгүн жана демократия принциптерин бекемдөөгө активдүү көмөкчү болууга чакырууга.

Үч жумушчу топ талкуулардын жыйынтыгында кийинки сунуштамаларды иштеп чыгышты:

  • Жумушчу топтун экстремизмге тийиштүү мыйзамдарды өзгөртүү боюнча негизги  сунуштамалары:  
  •  «Экстремисттик ишмердүүлүккө каршы аракеттенүү мыйзамы жөнүндө» КРнын мыйзамында экстремизмдин юридикалык аныктамасын бул түшүнүк тигил же бул түрдө зомбулукту колдонуу менен байланышкан аракеттерге гана тийиштүү болгондой түрдө өзгөртүү. Экстремисттик ишмердүүлүктүн аныктамасы мыйзамда кеңейтилген түшүндүрмөсү жок, максималдуу түрдө так болушу керек.  
  • Жогорку сот экстремисттик багыттагы иштер боюнча соттук практиканы жалпылаштырышы жана Пленумдун токтомун мындай кылмыш иштерин кароого карата түшүндүрмөлөрү менен иштеп чыгуусу шарт.
  • Экстремисттик багыттагы анчалык оор эмес кылмыш иштери жөнүндө беренелер боюнча соттолгондор үчүн пробациялык көзөмөлдү киргизүү мүмкүнчүлүгү менен камсыз кылуу үчүн КРнын КЖКнин 82-беренесинин 4-п. 2-бөлүгүн өзгөртүү.
  • Азыркы учурда КЖКнын 315- (333) беренесинин курамын түзгөн экстремисттик материалдарды жана символиканы даярдоо жана таратууну кылмыш-жаза иштеринин эсебинен чыгаруу;
  • Экстремисттик багыттагы кылмыштарды алдын алуу жана болтурбоо максатында тыюу салынган уюмдардын жана материалдардын мазмуну жөнүндө коомчулуктун маалымдуулугун жогорулатуу жана Кыргыз Республикасынын сотторунун сайттарында экстремизм жөнүндө иштер боюнча соттук чечимдерди үзгүлтүксүз жарыялоо.
  • Эксперттик корутундулар боюнча жумушчу топтун негизги сунуштамалары:
  • Эксперттик методикалардын эл аралык реестрин, көз карандысыз академиялык эксперттик топторду, жамааттарды түзүү жана өнүктүрүү;
  • Көз карандысыз эксперттик, анын ичинде чет элдик мекемелердин тизмесин түзүү;
  • Соттук-эксперттик журналистиканы өнүктүрүү, журналисттерди эксперттик коомчулук менен иштөөгө окутуу;
  • Эксперттердин иштерин баалоо боюнча боюнча  коомдук аянтчаны түзүү, эксперттердин коомдук рейтингин түзүү;
  • Жасалма эксперттик корутундуларды берүү үчүн жоопкерчиликти күчөтүү;
  • Эксперттердин компетенциясын баалоо боюнча соттор үчүн тест түзүү (Дубер тестине окшош);
  • Бирдиктүү сайтты түзүү жана соттордун чечимдери менен бирге экспертизанын корутундуларын милдеттүү түрдө жарыялоо нормасын киргизүү;
  • Сөз эркиндиги боюнча топ: укук коргоо органдары тарабынан суракка чакыруу сын ой-пикирлерди билдирүү үчүн куугунтуктоо чарасы катары колдонулат:
  • Бийликке тигил же бул сынды жарыялоо менен коомдук тартип бузулбайт, ага тете эле өлкөнүн улуттук коопсуздугуна коркунуч келтирилбейт. Бийликтин аракеттерин сындоо менен адам ой-пикирин айтууга укугун жүзөгө ашырат;
  • Жайылтылышы үчүн кылмыш жоопкерчилигине тартуу мүмкүн болгон негативдүү маалыматтын толук тизмеси мыйзам тарабынан каралган жана бул учурда тергөө аракеттерин, анын ичинде сурактарды жүргүзүүгө жол берилет:

 - террордук ишмердүүлүктү жүзөгө ашырууга эл алдында чакырык кылуу (КЖК 242-бер.);

 - бийлик өкүлдөрүнүн мыйзамдуу талаптарына жана массалык баш аламандыктарга активдүү баш ийбөөгө чакырыктар, жана ага тете эле жарандардын үстүнөн зомбулук жасоого чакырыктар (КЖК 264-бер, 3-бөл.);

- бийликти күч менен басып алууга же бийликти күч менен кармап турууга эл алдында чакырык жасоо, ага тете эле конституциялык түзүлүштү күч менен өзгөртүүгө чакырыктар, согуштуу пропагандалоо (КЖК 310);

  • Сизди суракка чакыруу фактысын элге жарыялоо укук коргоо органдарынын кызматкерлеринин туура жүрүм-турумуна, бардык бардык процессуалдык талаптардын абийирдүүлүк менен аткарылышына жана укуктарынан кыянат пайдаланууга жол берилбешине көмөкчү болот;
  • Акыйкатчы институтуна адвокаттык коомчулукту жана кайрылууларды кошуу;
  • Алгачкы тергөө органынын, тергөөчүнүн, тергөө бөлүмчөсүнүн жетекчисинин, прокурордун жана соттун аракеттери (аракетсиздиги) жана чечимдери кылмыштык  сот өндүрүшүнүн катышуучулары, ошондой эле, эгерде өткөрүлүп жаткан процессуалдык аракеттер  (аракетсиздиктер) же чечимдер кызыкчылыктарын козгогон болсо, башка жактар тарабынан даттанууга мүмкүндүк берет (КЖК 127-бер.).
  • Сотко чейинки өндүрүштүн маалыматтарын жарыя кылбоо жөнүндө “милдеттенмесин” эмес, а мыйзамдык негиздер болгон кезде жүзөгө ашырышы мүмкүн болгон тергөөчүнүн “укугун” эскертүүгө көрсөтмө берүү.

Эл аралык тегерек үстөл:

  • «Бир Дүйнө Кыргызстан-2021» адам укуктары боюнча даректүү тасмалардын эл аралык фестивалынын алкагында СОВА маалыматтык-аналитикалык борбору, “Жарандык шериктештик” платформасынын мүчөлөрү (@Civic Solidarity Platform) жана @ARTICLE19 менен шериктештикте демилгеленген, негизги темасы “Коркунучтар жана тобокелдиктер мезгилиндеги адам укуктары”.
  • "Strengthening civil society cooperation in the OSCE region with regards to security, human rights, conflict resolution, and gender equality" долбоорунун алкагында Германиянын тышкы иштер министрлигинин колдоосунда өткөрүлдү;

  

«Бир Дүйнө Кыргызстан»: сайт: birduino.kg;

емейл: birduinokyrgyzstan@gmail.com; байланыш телефондору: +996 312 317671, 0550184095.

 


[1] https://news.un.org/ru/story/2021/09/1410302

[2] https://www.osce.org/files/f/documents/f/9/29104.pdf

 

 

КЫМБАТТУУ ДОСТОР!

КЫМБАТТУУ ДОСТОР!
САЙТЫБЫЗДЫН КАДЫРМАН МЕЙМАНДАРЫ!
«Бир Дүйнө - Кыргызстан» укуктук кыймылы» коомдук бирикмеси сизден материалдык колдоо көрсөтүүнү өтүнөт!

Кайрымдуулук

Биздин сын-пикирлер

Шахбоз Латипов

Шахбоз Латипов

Юридикалык билим жөнүндө диплом тажрыйба менен тастыкталышы керек

Шахбоз Латипов 24 жашта, жаш адвокат: “Мен БДКга стажировкага келгенимде юридикалык жана укук коргоо ишмердүүлүгү боюнча тажрыйбам жок болчу. Өзүмдөн улуу тажрыйбалуу кесиптештерим менен сот процесстерине катышып, документтерди өздөштүрө баштадым. Бара-бара жетекчим Хусанбай Салиев мага документтерди даярдоону ишенип тапшыра баштады, кылдат текшерип, жөндүү кеңештерин берди. Тажрыйба убакыттын өтүшү жана эмгектенүү менен келет. Күн сайын бизге жардамга муктаж болгон ондогон адамдар келишет, алардын көбү социалдык жактан аярлуу катмардагылар: аз камсыз, көп балалуу, улгайган жарандар. Укуктук уюмдун юристине кээде психологдун функциясын аткарууга туура келет, бул жерде кесипкөйлүктү сактап, эмпатиясын билдире алышы кажет. 2019-жылдын аягында мен адвокаттык ишмердүүлүк менен алектенүү укугуна сынакты ийгиликтүү тапшырып, адвокат катары иш алып бара баштадым. Оор маселелер боюнча кесиптештериме кайрылам, алар көмөк көрсөтүшөт. Уюмдун эң күчтүү жагы ушунда: колдоо жана түшүнүү бар”.

Феруза Амадалиева

Феруза Амадалиева

Уюм аймактарды бириктирет

Феруза Амадалиева соцкызматкер, лидер педагог: “БДКнын тренингдик окуулары аймактардагы катышуучулар менен таанышууга мыкты мүмкүнчүлүк түзүп берет, биз соцтармактарда пикир алышуубузду улантабыз, иш-чараларда жолукканыбызда жакын достордой көрүшөбүз, биздин ортобузда абдан жылуу мамиле орун алган! Иш-чараларда мен өз билимимди кеңейте алдым, системалаштырдым, практика жүзүндө кантип колдонуу керектигин тастыктадым. Мага модулдар, окутуу системасы жана практика: ролдоштурулган оюндар, теория, талкуулар абдан жагат. Ар бир адам ачылат. Мен башка аярлуу айымдар үчүн лидер болууга жетиштим, аларга жардам берүүгө жана ушул сыяктуу иш-чараларга тартууга аракет кылам”. Феруза Амадалиева БДК уюштурган көптөгөн иш-чаралардын туруктуу катышуучусу, аярлуу катмардагы аялдарга укуктук кеңештерди берүү үчүн БДКнын юристтерин чакырып турат.

Нуриза Талантбек кызы

Нуриза Талантбек кызы

Өзүмдө ишенич пайда болду

Нуриза Талантбек кызы 2019-жылдын жайында даректүү тасмаларды аймактарда көрсөтүүгө активдүү катышкан, кыйноолордун курмандыктарын коргоо күнүнө арналган өнөктүктү өткөрүүдө уюштуруу иштерине жардам берген, сапарларга барган, аялдардын лидерлиги боюнча тренингдик окуулардан өткөн. Ал буга чейин мигранттык турмушту башынан кечирген, Ошто бейөкмөт уюмдардын биринде иштеген, азыркы учурда Бишкекте кызмат көрсөтүү жаатында иштейт. Тренингдик окуулардан өтүшүн ал “баа жеткис тажрыйба” деп эсептейт. “Менин мындай иш-чараларга биринчи жолу катышышым, андан мага абдан керектүү маалыматтарды алдым, бул үчүн уюштуруучуларга чын дилимден ыраазычылыгымды билдирем. Жашоомдо оор учурлар болгон, мен алган билимдеримдин артында аларды жеңе алдым, күчтөндүм! Тренингдик окуулардан кийин өзүмө ишенич жаралды, адам укугунун маңызын терең түшүнүп, өз кызыкчылыктарымды коргоого үйрөндүм”.

Шукурулло Кочкаров

Шукурулло Кочкаров

Соттолуучу каза тапты. Аны реабилитациялоо боюнча иштер жүрүп жатат.

Шукурулло Кочкаровдун иши оор иштер боюнча жумуштар уланып жатканын айкындап турат. Ал 2010-жылдагы кыйноолордон кийин майыптыкка учурады. Тагылган айыптардын бир беренеси боюнча акталууга жетишти, аны реабилитациялоо жана зыяндын ордун толтуруу үчүн кыйноолордун курмандыгы катары таануу боюнча иштер жүрүп жатат. Соттор Шукурулло Кочкаровсуз улантылууда – ал 2019-жылдын 2-августунда көз жумду. Анын кызыкчылыктарын атасы Саидазиз Кочкаров жактоодо, ал дагы көзүнүн көрүүсү боюнча майып. “Бизди көп жылдардан бери БДК кызматкерлери колдоп келе жатышат, менин уулумдун ишин алып барышууда, аны сотко алып келишти, анткени, ал өз алдынча кыймылдай албай калган, биздин үй-бүлөгө ар убакта жардам беришет: аялым экөөбүз тең реабилитациялоо курсунан өттүк, уулумду дары-дармектер менен камсыз кылууга жардам беришти, ар кандай жардамдарды көрсөтүштү”.

Дильер Джумабаев

Дильер Джумабаев

Кыйноолордон жабыр тарткандарга ар тараптуу жардам

Кара-Суу районунун тургуну Дильер Жумабаев укук коргоо органдары менен пикир алышууда чоң тажрыйбага ээ. 2010-жылы ага курал-жарактарды сактоо боюнча айып тагылган, юристтердин ишинин натыйжасында ал акталган. Эки жылдан кийин анын үйүндө экстремисттик мүнөздөгү материалдарды табуу максатын көздөгөн биринчи тинтүү жүргөн, бирок, эч нерсе табышкан эмес. 2014-жылы аны экстремисттик материалдарды сактагандыгы үчүн айыптышкан. Сотто прокурор 15 жылга эркинен ажыратууну сураган, сот 6 жылга эркинен ажыраткан. Бир нече жылдан кийин ал шарттуу-мөөнөтүнө чейин бошотулган. “Мен БДКнын квалификациялуу укуктук жардам көрсөтүшкөнү үчүн ыраазымын. Кыйноолордон жабыркагандарды реабилитациялоо курсуна катыштым. Ар кандай укук бузууларга туш келгенде ушул уюмга кайрылууну сунуш кылам”.

Партнерлор

Бардык укуктар корголгон © 2020

Сайтты иштеп чыккан: http://webformat.kg