“Бир Дүйнө – Кыргызстан” КБ “Эч кимди артта калтырбоо” чакырыгы менен 27-ноябрдан 1-декабрга чейин “Бир Дүйнө-2023” адам укуктары боюнча даректүү тасмалардын XVII эл аралык фестивалын өткөрдү. Фестиваль БУУнун адам укуктары боюнча Декларациясынын кабыл алынгандыгынын 75 жылдыгына жана Укук коргоочуларды коргоо жөнүндө БУУ Декларациясынын кабыл алынгандыгынын 25 жылдыгына арналган.

Фестивалга мамлекеттик кызматтардын өкүлдөрү, өлкөнүн 7 регионунан келишкен өкүлдөр, эл аралык жана улуттук эксперттер, элчиликтердин жана эл аралык уюмдардын өкүлдөрү, режиссерлор жана жарандык активисттер катышышты.

“Бир Дүйнө – Кыргызстан” КБ "Аудиовизуалдык чыгармаларды порнографиялык жана чыгармачылык иштин натыйжаларынын тыюу салынган башка түрлөрүнүн категориясына киргизүү тартиби жөнүндө" Жобого[1] ылайык, 2023-жылдын 17-октябрында «Кыргызтасмасы» МК мамлекеттик мекемесине мамлекеттик күбөлүк алуу үчүн даректүү тасмалардын компакт дискке жазылган тизмесин тапшырган.

Мамлекеттик күбөлүк Жобонун 6-пунктуна ылайык, Кыргыз Республикасынын аймагында жүгүртүүгө арналган аудивизуалдык чыгармаларда порнографиялык мүнөздөгү сценалар (эпизоддор) же бул Жобонун 3-главасында көрсөтүлгөн чыгармачылыктын тыюу салынган башка түрлөрү жок болгон учурда берилет.

Жобонун 3-главасына ылайык, тийиштүү экспертиза жүргүзүлгөндөн кийин, 2023-жылдын 14-ноябрында “Кыргызтасмасы” МК МК биздин уюм тарабынан көрсөтүлгөн даректүү тасмаларга, анын ичинде “Согуш мезгилиндеги жазуулар” (“Wartime notes”) тасмасына күбөлүк беришкен.

Анткени менен, 2023-жылдын 24-ноябрында жалпыга маалымдоо каражаттарында (интернет сайттар) аркылуу таралган маалыматтардан 30-ноябрга көрсөтүү мерчемделген Барбара Купистинин "Согуш мезгилиндеги жазуулар" тасмасынын күбөлүгү чакыртылып алынган имиш экендигин билдик[2]. Алардагы маалыматта “тасма экстремисттик багыттагы сценаларды камтый тургандыгы” айтылган[3].

Муну менен мамлекеттик мекеме коомчулукту дагы, биздин уюмду дагы адашууга алып келди, анткени, мыйзамга ылайык тийиштүү ведомство аралык юридикалык эксперттик корутунду жүргүзүлгөн жок. Ал эми тасмада экстремисттик багыттагы сценалардын болгондугу имиш жөнүндө таралган маалымат фактологиялык жана юридикалык жактан эч нерсеге негизделбейт. Буга байланыштуу фестиваль абройго шек келтирүү тобокелдигине учурады, жыйынтыгында жергиликтүү жана эл аралык уюмдар фестиваль менен кызматташуудан жана өнөктөш болуудан баш тартышты.

Буга байланыштуу биз тараптан “Кыргызтасмасы” МК МК мыйзамсыз аракеттерине КР маданият, спорт жана жаштар саясаты министрлигинин алдындагы Кинематография Департаментине арыз жолдонгон. 

Биздин даттануубузду кароонун жана кызматтык териштирүүнүн жыйынтыгында “Кыргызтасмасы” МК МК 2023-жылдын 13-ноябрында эле жогоруда көрсөтүлгөн тасмага прокаттык күбөлүк берүүдөн баш тартуу жөнүндө чечим кабыл алгандыгы аныкталды.  Муну менен “Кыргызтасмасы” МК МК өзүнүн ыйгарым укуктарын жогорулатып, аракеттеги мыйзамдарга, атап айтканда, "Аудиовизуалдык чыгармаларды порнографиялык жана чыгармачылык иштин натыйжаларынын тыюу салынган башка түрлөрүнүн категориясына киргизүү тартиби жөнүндө" Жобого ылайык келбеген аракетти (тасмага прокаттык күбөлүк берүүдөн баш тартуу) жасаган.

Андан тышкары, КР Эмгек кодексинин 146, 147-беренелерине ылайык, кызматкерге тапшырылган эмгек милдеттери анын күнөөсү боюнча укукка каршы аткарылганы же тийиштүү түрдө аткарылбагандыгы үчүн “Кыргызтасмасы” МК МК жетекчилигине карата тартиптик жазалар – директорго “эскертүү”, Кино жана видеотасмалар прокаты бөлүмүнүн башчысына “сөгүш” жазалары колдонулган.

Ошол эле кезде белгилей кетсек, “Бир Дүйнө – Кыргызстан” КБ укук коргоо кыймылы” КР Конституциялык сотуна жана Бишкек шаарынын Административдик сотуна Кыргызстанда цензурага жол берүүчү айрым нормативдик-укуктук нормалардын бар экендигине байланыштуу кайрылуу жолдогон. Ошону менен бирге бул нормалар Кыргыз Республикасынын Конституциясы тарабынан, ошондой эле, Кыргыз Республикасы сактоо үчүн кабыл алган эл аралык келишимдер менен кепилденген адам эркиндиктерин чектейт жана укуктарын бузат.

Биринчи кезекте, Кыргызстандын аймагында бардык мүмкүн болгон аудиовизуалдык чыгармаларды жайылтуу үчүн аларды “Кыргызтасмасы” МК МКга берүүгө милдеттендирүү жөнүндө талап, тагыраак айтканда, жарандар тарабынан атайын экспертизадан өткөрүү жана мамлекеттик күбөлүктү алуу жөнүндө – тасманы көрсөтүүгө “расмий уруксат берүү” – бул түздөн түз цензура. Жана бул Кыргыз Республикасынын Конституциясынын 10-беренесинин 2-бөлүгүнө карама-каршы келет, тактап айтканда, бул беренеде “Кыргыз Республикасында цензурага жол берилбейт” деп жазылган.

Бардык суроолор боюнча Тимур Арыковго 0770341720 тел. номуру аркылуу кайрылыңыздар.

"Бир Дүйнө - Кыргызстан" укук коргоо кыймылы: “Кыргызтасмасы” МК МК ыйгарым укуктарын жогорулатып, тасмага прокаттык күбөлүк берүүдөн мыйзамсыз баш тарткан